Σ\' έναν αιώνα εμφύλιων σπαραγμών (1833-1936), ο Ισπανικός Εμφύλιος (1936-39) αναδείκνυε κατά το πλέον τραγικό τρόπο τον Διχασμό της πληθυντικής Ισπανίας. Άλλος πόλεμος κι άλλοι εμφύλιοι έγιναν στην αναρχοαυτόνομη Καταλονία, άλλος-οι στην παραδοσιακά συντηρητική και καθολική Βασκική, άλλος-οι στις δεξιές περιφέρειες Ναβάρα, Καστίλλη-Λεόν, Γαλικία, άλλος-οι στους χώρους της κολεκτίβας και της επανάστασης στην Καταλανοαραγονία και την Ανδαλουσία, άλλος-οι στις τρεις πρωτεύουσες της Δημοκρατίας (Μαδρίτη, Βαλένθια, Βαρκελώνη). Επιθετικός ο πόλεμος του αντεπαναστατικού ενιαίου Μπλόκου της Δεξιάς, αμυντικός του επαναστατικού Λαϊκού (πολυ)Μετώπου της Αριστεράς. Προτεινόμενος ορισμός: Ο Ισπανικός Εμφύλιος είναι η σύγκρουση της δεξιάς αντίληψης για την Ισπανία με τις αριστερές αντιλήψεις για τις Ισπανίες και, παράλληλα, η σύγκρουση αυτών των αριστερών αντιλήψεων μεταξύ τους και της κάθε μίας με τον εαυτό της.
Η νίκη της Εθνικής Ισπανίας του Φράνκο οδηγούσε στην εξορία τις ηττημένες Ισπανίες της Δημοκρατίας, της μεταρρύθμισης και της επανάστασης. Ο Φρανκισμός μακροημέρευσε πάνω στον μεγάλο φόβο: Ή Καουντίγιο ή Εμφύλιος. Ύστερα, η μετάβαση από τη δικτατορία στη Δημοκρατία επιτεύχθηκε χάρη στη συμφωνία της σιωπής ανάμεσα στους νικητές και τους ηττημένους του Εμφυλίου, ενώ η μεταπολίτευση εδραιώθηκε in absentia της ιστορικής μνήμης.
Σήμερα, με αφορμή το καταλανικό ζήτημα, επέστρεψαν η Διχόνοια και η απειλή της Διαίρεσης, ενώ η πολεμική του Διχασμού συνεχίζεται στα τυπογραφεία ανάμεσα στη φιλοφρανκική και την αντιφρανκική ιστοριογραφία.

Εξαιτίας του δικού της εθνικού Διχασμού και της εμπλοκής της στον Ισπανικό Εμφύλιο, η Ελλάδα παρεμπίπτει στο παρόν έργο...